Gubitak kose nakon COVID-19 infekcije: prevalencija i povezani faktori

Koronavirus (COVID-19), pandemijska infekcija uzrokovana teškim akutnim respiratornim sindromom koronavirusom tipa 2 (SARS-CoV-2), prvi put je zabeležena u Vuhanu u centralnoj Kini u decembru 2019. Nakon 2.5 godine od prvog slučaja, bolest je prošla kroz četiri velika, pandemijska talasa i počinjemo uočavati dugoročne posledice infekcije. COVID-19 se u poslednje vreme povezuje i s raznim kožnim ali i manifestacijama na kosi.

Telogen efluvium ili telogeni efluvij (TE, u daljem tekstu biće korišćena ova skraćenica) je jedan od najčešćih oblika gubitka kose koji se odlikuje difuznim gubitkom kose i ima mnoge poznate okidače kao što su stresni događaji, lekovi, endokrine bolesti, velike operacije, febrilne bolesti i nutritivni nedostaci. Akutni TE (ATE) je gubitak kose koji nije opasan, obično se javlja 3 meseca nakon događaja koji uzrokuje gubitak kose i traje do 6 meseci, dok hronični TE prelazi 6 meseci. ATE je autoimuna bolest koju karakteriše neobično opadanje kose (više od 100 opadajućih dlaka dnevno) kao posledica naglog pomaka folikula dlake iz anagene u telogenu fazu. U ovom tekstu biti će opisane navedene faze rasta kose kao i mogući uzroci opadanja kose nakon COVID-a.

Mnogo ljudi ne zna za činjenicu da kosa na glavi, rukama, licu i po celim na našim telima neprestano prolazi kroz jednu od tri faze u složenom ciklusu. Rast kreće ispod kože, a kosa se proteže od korena, poznatijeg kao folikul. A od trenutka kada svaka vlas kose počne rasti do vremena kada opada mnogo godina kasnije, svaki folikul vlasi izmenjuje se kroz 3 različite faze – faze rasta (anagena), faze prelaza (katagena) i konačno faze mirovanja (telogena), nakon čega se ciklično faze ponavljaju. Koje su karakteristike svake od ovih faza:

• Anagena faza je faza rasta ciklusa kose. Otprilike 85% kose odjednom je unutar anagene faze, a ta faza traje između 2 i 6 godina.
• Katagena faza je prelazna faza koja se javlja kada anagenski folikul primi signal i završava fazu rasta. Katagena faza traje 1 do 2 nedelje.
• Telogena faza, koja se dodatno naziva i faza mirovanja, poslednja je faza ciklusa kose. Ova faza traje 3 do 5 nedelja, dok se anagena faza ne nastavi.

Na kraju faze mirovanja vlas ispada (egzogen) a nova vlas raste u folikulu, započinjući opet novi ciklus. Svakoga dana oko 100 vlasi na glavi dospeva u fazu mirovanja i opada. Kad značajno veći broj od 100 vlasi/dan prelazi u fazu mirovanja, može doći do kliničkog gubitka kose (telogeni efluvij).

Cilj novih naučnih istraživanja je proučiti moguće učinke COVID-19 na kosu i odnos između COVID-19 i akutnog gubitka kose, ATE. Rezultati istraživanja biće objašnjeni u ovom blogu.

U jednom od radova, istraživanje je napravljeno na trideset i devet pacijenata; njihov uzrast se kretao od 22 do 67 godina s prosečnom starošću od 41,3 godine, uključujući 36 (92,3%) žena i 3 (7,69%) muškarca. Svi pacijenti s dijagnozom ATE bili su uključeni u ovu studiju i imali su laboratorijski potvrđenu dijagnozu prethodne infekcije SARS-CoV-2. 15 (38,46%) pacijenata prijavilo je blage simptome COVID-a, 24 (61,53%) bolesnika imalo je umerenu bolest, a nijedan pacijent nije zahtevao hospitalizaciju. Svi ispitanici su doživeli prekomeran gubitak kose 2-3 meseca nakon infekcije COVID-19, što je uključivalo opadanje kose u velikom obimu.

Svi pacijenti su imali simptome infekcije SARS-CoV-2, a primili su i medikamente za lečenje blage i umerene infekcije COVID-19. Farmakoterapija se sastojala od nekih od lekova iz kategorija:

• antivirusne terapije (favipiravir ili lopinavir-ritonavir za umerenu infekciju),
• antibiotici (injekcija ceftriaksona, oralni azitromicin ili oralni levofloksacin),
• injekcija deksametazona,
• antikoagulans (enoksaparin),
• potporna terapija (antipiretici, tonici, kao što je selen, cink i vitamini D i C)
• kiseonik (O2).

Na dermatološkom pregledu, testovi povlačenja bili su izrazito pozitivni (> 10-50% s prosekom od 35% povučene kose od vlasišta), što je ukazivalo na umereno do jako opadanje telogena kose. Uočena je i umerena do jako smanjena gustina kose, a uzorak gubitka kose pokazao je da je bio najčešće (43,58%) difuznog tipa. Nije bilo drugih dermatoloških abnormalnosti.

Akutni telogeni efluvij, ATE je dobro dokumentovana bolest žena iz sledećih razloga:

• Žene su podložnije stresu, među uzrocima se ističu porođaj, pobačaj i drugi.
• Žene su više uznemirene opadanjem dlake od muškaraca i stoga češće traže stručnu pomoć.
• Žene lakše uočavaju dugu dlaku tokom opadanja kose, dok se kod muškaraca retko javlja zabrinutost jer većinom imaju kratku dlaku.

ATE se obično javlja 2 do 3 meseca nakon događaja koji se smatraju okidačem, uključujući teške infektivne epizode. U objavljenoj literaturi već je zabeležena povezanost ATE s denga groznicom, gripom, infekcijom virusom humane imunodeficijencije, trbušnim tifusom, šarlahom, upalom pluća, tuberkulozom, magarećim kašljem i malarijom.

Kako živimo u vreme COVID-a, pacijenti sa infekcijom SARS-CoV-2 pokazali su dosledan porast proupalnih citokina (interleukini, interferoni…) što može objasniti kožne manifestacije povezane s infekcijom, kao što su kao urtikarija i osip nalik varičelama. Citokinska oluja može pokrenuti razvoj TE oštećujući ćelije matriksa, a takođe je već potvrđeno da su visoki nivoi interferona povezani s ATE. Hoffmann i sar. su u svom radu pokazali da SARS-CoV-2 virus koristi SARS-CoV receptor angiotenzin-konvertujući enzim 2 (ACE2) za ulaz. Stoga je svaka ćelija koja nosi ACE2 receptor, uključujući kožu, potencijalna meta za SARS-CoV-2. Nedavna studija identifikovala je SARS-CoV-2 u znojnom kanalu i znojnim žlezdama pacijenata obolelih od COVID-19.

Postoje naučni članci koji su zabeležili vezu između COVID-19 i opadanja kose. U opsežnoj studiji (538 slučajeva) u Vuhanu, koja istražuje kliničke posledice COVID-19 infekcije, prevalencija alopecije (gubitka kose) kao posledice zaraze otkrivena je kod 28,6% pacijenata. Moreno-Arrones i sar. procenili su 191 bolesnika s ATE koji su imali prethodnu infekciju SARS-CoV-2, od kojih su 78,5% bile žene, a od kojih 75% pacijenata je primalo različite terapije za COVID-19. Sugerisali su da proupalni citokini koji se oslobađaju tokom infektivnog stanja mogu inicirati TE.

Osim opisanog uticaja zaraze novim koronavirusom, ne može se isključiti implikacija određenih vrsta lekova (npr. antikoagulansa enoksaparina) na razvoj ATE. Watras i sar. u svom su radu rasvetlili ulogu antikoagulansa u TE. Opisali su da je TE počeo 3 nedelje nakon primene leka, dok je u ovoj studiji opadanje kose počelo 2-3 meseca nakon infekcije COVID-19. Ipak, kroz istraživanje se zaključilo da je manje verovatno da je enoksaparin uzrok ATE, nego COVID-19 infekcija.

Ostali lekovi, antivirusni, antibiotici, antipiretici, deksametazon i mikronutrijenti koji se koriste u lečenju pacijenata, isključeni su kao uzročnici ATE, jer se ti lekovi u literaturi ne spominju kao uzročnici ATE. Naprotiv, neki mikronutrijenti, a posebno cink, mogu poboljšati ponovni rast kose.

Povećana psihosocijalna napetost može uticati na tok mnogih kožnih stanja, što dovodi do stvarnog pogoršanja bolesti. To posebno važi za TE, stanje koje je uglavnom uzrokovano stresnim uslovima. Odnos između stresora i bilo koje kasnije promene u ciklusu rasta kose rezultirao je detekcijom interakcije tj. osa mozak-folikul dlake. Konkretno, oslobađanje specifičnih neurotransmitera, neuropeptida i hormona duž ove ose može podstaknuti značajne promene u ciklusu rasta kose stimulišući pomak anagene kose u telogenu fazu.

TE je postala standardna posledica, koja ozbiljno utiče na psihosocijalno stanje pacijenata koji su se oporavili od COVID-19. Takođe, epidemija COVID-19 utiče na društveni život ljudi, a neki su subjekti podložniji depresiji i anksioznosti, od čega takođe može nastati TE.

• Akutni telogeni efluvij, ATE je difuzni gubitak kose, obično se javlja 3 meseca nakon događaja koji uzrokuje gubitak kose i traje do 6 meseci.
• U poslednje vreme povećan je procenat ATE, među ostalim oblicima gubitka kose, u poređenju s prethodnim godinama – navedeno bi se moglo pripisati pandemiji COVID-19 tokom istog razdoblja.
• Tačni mehanizmi kojima ovaj virus izaziva gubitak kose nisu dobro poznati, ali najprihvatljiviji iz do sada sprovedenih naučnih istraživanja je pojava upalnih procesa, tačnije citokinske oluje tokom infekcije novim virusom, a taj proces može pokrenuti razvoj TE oštećujući ćelije matriksa dlake.
• Takođe, ozbiljno je narušeno psihosocijalno stanje pacijenata koji su se oporavili od COVID-19. Epidemija COVID-19 utiče na društveni život ljudi, a neki su subjekti podložniji depresiji i anksioznosti, zbog čega može nastati TE.
• Lekovi koje su pacijenti primali tokom lečenja COVID-19 (izuzev antikoagulanasa) isključeni su kao uzrok ATE.

Neki mikronutrijenti, a posebno cink, mogu poboljšati ponovni rast kose.